In een dagboek van 2008 vond ik een stukje over 'het milieubesef' in de jaren vijftig en zestig, waarin gesproken wordt over een walvis die bij Rotterdam de Rijn was opgezwommen, en door de toenmalige verontreinigingen ter plekke hagelwit was geworden. Het artikel kwam uit het tijdschrift 'Oog', winter 2007, volgens wat ik er met pen bij heb geschreven.
Op de pagina ernaast staat wat op het eerste oog één foto lijkt, van een witte vlek dat een walvis zou kunnen zijn, in golvend water, met wat lijkt aan de oever zware industrie. Pas als je beter kijkt, blijken dat twee verschillende foto's, dat ook gemeld staat in de bijschriften.
Bij de bovenste foto van de industrie staat:
"Skyline van het Ruhrgebied in 1997."
En bij de foto daaronder van een walvis, staat:
"In 1966 zwom een walvis van Rotterdam naar Bonn. Het water van de Rijn was zo zwaar vervuild met metalen en afvalzout dat de huid van het dier ter plekke wit werd. Voor het parlement in Bonn bleef hij rondjes zwemmen, als 'boodschapper van moeder natuur'.
De tekst van het artikeltje (op de foto de dagboekpagina, met een doodle-tekening van lijnen verbonden met blauwe en grijze vlakken, daarin een gat van een ander stukje dat ik voor de duidelijkheid heb weggelaten, omdat het nergens mee te maken heeft - waarschijnlijk, en onderaan het stukje ingeplakt, met daarbij mijn opmerking 'opmerkelijk!' en de bron onderaan):
"Het milieubesef zoals wij dat nu in Nederland kennen, kreeg in de jaren vijftig en zestig gestalte door een reeks bedreigingen van de leefomgeving. In de Rijnmond, waar raffinaderijen waren gevestigd, kregen mensen door de luchtvervuiling ineens last van hun keel. De Amerikaanse schrijfster Rachel Carson onthulde in haar boek Silent Spring (1962) dat het insecticide DDT een sluipmoordenaar was. Op de rotskust van het Britse Cornwall sloeg de kolossale olietanker Torrey Canyon kapot, waarna de droevige beelden van met olie besmeurde zeevogels de wereld over gingen. De rappe introductie van de televisie hielp mee aan de verspreiding van het milieubesef. Eén incident dat het beeld van naderend onheil bevestigde steekt met kop en schouder boven de andere uit: de reis, nee, noem het een bedevaart, die een witte walvis in 1966 maakte over de Rijn. Het dier was bij Rotterdam de Rijn, ook wel het 'riool van Europa' genoemd, opgezwommen. De rivier was zo zwaar vervuild met metalen en afvalzout uit de Fransse kalimijnen, dat de huid van de walvis ter plekke hagelwit werd. Nederlandse autoriteiten probeerden het beesst met kleine bootjes en lawaai richting de sluizen naar de Waddenzee te loodsen, maar de walvis ontsnapte en zwaom rechtstreeks naar Bonn. Daar, pal voor het Duitse parlement, bleef hij een tijdje rondjes zwemmen. Pas toen heel Bonn zich aan hem had vergaapt, koerste hij terug naar de Noordzee. De sneeuwwitte boodschapper van Moeder Natuur in de stinkende, afgestorven rivier kon met zijn actie maar één ding bedoelen: de vooruitgang heeft een hoge prijs."
Ik vroeg me af, of hier meer over te vinden is. Heb ik in 2008 daarnaar gegoogeld? Dan had ik dat er toch bij vermeld, lijkt me. Waarschijnlijk dacht ik dat het klopte. Want... waarom niet? Nu, in 2024, vroeg ik me af, of er misschien ander beeldmateriaal te vinden was, en bij een eerste zoekactie vond ik een fragment uit het radioprogramma OVT van 21 april 2002 (1). Volgens de mensen die hier over praatten, ging het om een witte walvis. Die zijn vrij bijzonder, maar dat is toch wel heel iets anders dan een niet-witte walvis die door chemicaliën wit wordt.
Korte beschrijving daarvan op die pagina:
"Een merkwaardige verschijning in de internationale wateren. In 1966 zou er Beluga, een witte walvis, zijn ontsnapt tijdens een transport naar de Londense dierentuin. Een achtervolging door een Duitse dierentuindirecteur en een uitvoerige verslaggeving in de media waren het gevolg. Naar aanleiding van de film De witte walvis, van de Duitse cineast Stephan Koester, spreekt Marnix Koolhaas met Willem Stegenga over de spookachtige verschijning op de internationale wateren in 1966."
Uit het gesprek blijkt, dat men het eigenlijk niet gelooft, dat er ooit een (al dan niet witte) walvis door de Rijn, en later naar Bonn gezwommen is, en dat de film vrij vaag hierover lijkt te blijven. Dit intrigeert mij wel; wat is er waar en niet waar in dit opmerkelijke verhaal? Dus besluit ik verder te zoeken.
Biosagenda.nl heeft 'm in het archief (2), en beschrijft het als:
"Deels gedramatiseerde documentaire over de witte walvis die in 1966 opdook in de Rijn, 300 km van zee. De jacht, die uit dubieuze belangen op de Beluga werd geopend, veroorzaakte grote politieke onrust in zowel Duitsland als Nederland." Verder meldt deze dat er 'in sommige kringen twijfel heerst of alles wel werkelijk is gebeurd'. Bij het stuk staan ook een paar links naar recensies (de film ging op 25 april 2002 in NL première), die echter gebroken zijn. Toch vind ik er nog één met de zoekmachien. (wat waren we toch gelukkig met de Krantenbank!)
Al met al levert het me geen bewijzen op, en ook een zoektocht met Delpher maakt me niet veel wijzer.
Het lijkt een hele jacht geweest te zijn, inclusief dat er op de walvis is geschoten om hem te verdoven, en zo te kunnen vangen. Het idee is dat hij zou zijn ontsnapt uit een boot die hem van de ene naar de andere dierentuin bracht. Maar Moby Dick, zoals ie inmiddels werd genoemd, liet zich niet vangen.
Was het ook niet gewoon een 1-april-grap? Het is allemaal zo vreemd, en waarom heeft niemand er een foto van, terwijl er gemeld wordt dat duizenden hem langs zagen zwemmen. Dan maakt er toch iemand een foto?
Check de Delpher link, als je wat naar beneden scrollt en de pagina's volgt, zie je een globale tijdlijn van de zoektocht, met dan de uitkomst dat ie naar 'buiten' is begeleid.
Ik hoop de film eens ergens te vinden toch.
Grappig bijfeitje: in hetzelfde dagboek had ik een stuk geplakt over een Zandvoortse bunker, waar nog door Duitsers gestolen kunst in zou liggen, of dat het daar bewaard werd om niet gestolen te worden. Gelukkig bleek dit al snel om een 1 april grap te gaan, anders had ik ook dat moeten gaan uitzoeken, met geen resultaat als resultaat. Om het maar eens over nutteloosheid der (mijn) dingen te hebben.
Bronnen:
1. Fragment uit OVT, 21 april 2002 (geraadpleegd 4-1-2024)
2. De witte walvis (Biosagenda, geraadpleegd 4-1-2024)
3. Loch Ness monster in het IJsselmeer (stuk is verwijderd of verhuisd van de Filmkrant site)
4. Film Vandaag recensie
5. Delpher zoekresultaten